Dyskryminacja w środowisku pracy to zjawisko, które mimo postępu społecznego i ustawodawczego nadal stanowi poważne wyzwanie dla organizacji na całym świecie. Niesprawiedliwe, nierówne traktowanie pracowników lub kandydatów do pracy na podstawie cech takich jak wiek, płeć, kolor skóry, religia, niepełnosprawność, orientacja seksualna, czy pochodzenie jest wciąż problemem obecnym w wielu polskich przedsiębiorstwach. Jak przejawia się dyskryminacja? Co o nierównościach w traktowaniu pracowników mówi Kodeks pracy? Jak stworzyć inkluzywne, bezpieczne i tolerancyjne środowisko pracy. Przeczytaj i sprawdź, jak chronić swoje prawa i zapobiegać zachowaniom dyskryminacyjnym.
Przeczytaj również: Mobbing w pracy – co to jest mobbing i jak go udowodnić? Przykłady zachowań mobbingowych w miejscu pracy
Z tego artykułu dowiesz się:
- Dyskryminacja – co to jest?
- Nierówne traktowanie w pracy – przykłady dyskryminacji pracowników
- Dyskryminacja rasowa, etniczna, narodowościowa – ksenofobia i rasizm w pracy wciąż żywy?
- Dyskryminacja ze względu na wiek – jak ageizm hamuje rozwój kariery?
- Dyskryminacja ze względu na płeć i luka płacowa w Polsce
- Dyskryminacja ze względu na stan zdrowia lub niepełnosprawność
- Dyskryminacja religijna – nierówne traktowanie pracowników ze względu na wyznanie
- Jak zapobiegać dyskryminacji w miejscu pracy?
- Nierówne traktowanie w pracy – gdzie zgłosić przypadki dyskryminacji?
Chcesz CV, które pomoże znaleźć Ci prace?
Dyskryminacja - co to jest?
Dyskryminacja polega na nierównym traktowaniu danej osoby lub grupy osób, ze względu na określone, rzeczywiste lub przypuszczalne cechy, takie jak narodowość, przynależność etniczna, płeć, wiek, status ekonomiczny, czy wyznanie. Dyskryminacja w pracy odnosi się natomiast do niesprawiedliwych działań, podejmowanych w stosunku do pracowników i stawianiem ich w sytuacji niekorzystnej w porównaniu do innych osób zatrudnionych w danej organizacji. Może ona obejmować nierówności płacowe, blokowanie możliwości rozwoju lub dostępu do szkoleń.
Według Art. 18(3a) Kodeksu pracy:
Pracownicy powinni być równo traktowani w zakresie nawiązania i rozwiązania stosunku pracy, warunków zatrudnienia, awansowania oraz dostępu do szkolenia w celu podnoszenia kwalifikacji zawodowych, bez względu na płeć, wiek, niepełnosprawność, rasę, religię, narodowość, przekonania polityczne, przynależność związkową, pochodzenie etniczne, wyznanie, orientację seksualną, zatrudnienie na czas określony lub nieokreślony, zatrudnienie w pełnym lub w niepełnym wymiarze czasu pracy.
Oznacza to, że wszelkie formy dyskryminacji w miejscu pracy są niedozwolone. Przeciwdziałanie dyskryminacji i promowanie równości jest niezwykle ważne dla zapewnienia sprawiedliwego i inkluzywnego środowiska dla każdej zatrudnionej osoby. Obowiązkiem pracodawcy jest stworzenie środowiska pracy, w którym wszyscy pracownicy mają równe szanse na rozwój i oceniani są na podstawie swoich umiejętności, kwalifikacji i wyników, a nie arbitralnych kryteriów, spowodowanych osobistymi uprzedzeniami.
Dyskryminacja może przyjmować dwie formy – bezpośrednią i pośrednią. Ich definicję podaje polski Kodeks pracy:
Równe traktowanie w zatrudnieniu oznacza niedyskryminowanie w jakikolwiek sposób, bezpośrednio lub pośrednio (…).
Dyskryminowanie bezpośrednie istnieje wtedy, gdy pracownik z jednej lub z kilku przyczyn (…) był, jest lub mógłby być traktowany w porównywalnej sytuacji mniej korzystnie niż inni pracownicy.
Dyskryminowanie pośrednie istnieje wtedy, gdy na skutek pozornie neutralnego postanowienia, zastosowanego kryterium lub podjętego działania występują lub mogłyby wystąpić niekorzystne dysproporcje albo szczególnie niekorzystna sytuacja w zakresie nawiązania i rozwiązania stosunku pracy, warunków zatrudnienia, awansowania oraz dostępu do szkolenia w celu podnoszenia kwalifikacji zawodowych wobec wszystkich lub znacznej liczby pracowników należących do grupy wyróżnionej ze względu na jedną lub kilka przyczyn (…), chyba że postanowienie, kryterium lub działanie jest obiektywnie uzasadnione ze względu na zgodny z prawem cel, który ma być osiągnięty, a środki służące osiągnięciu tego celu są właściwe i konieczne.
Bezpośrednia dyskryminacja pracownika
Dyskryminacja bezpośrednia ma miejsce, gdy dany pracownik jest traktowany mniej korzystnie niż inne osoby zatrudnione w ramach tej samej organizacji, wyłącznie na podstawie określonych, arbitralnych cech. Przykładem dyskryminacji bezpośredniej może być odrzucenie aplikacji kandydata ze względu na jego narodowość lub kolor skóry, mimo iż posiada on odpowiednie doświadczenie i kwalifikacje zawodowe. Bezpośrednia dyskryminacja to także odmowa przyznania awansu ze względu na wiek pracownika lub odrzucenie prośby o podwyżkę przez wzgląd na płeć osoby zwracającej się z wnioskiem o podniesienie wynagrodzenia.
Pośrednia dyskryminacja w miejscu pracy
Dyskryminacja pośrednia występuje, gdy pozornie neutralna polityka, procedura lub praktyka, obowiązująca w danej organizacji, stawia osoby posiadające pewne cechy w mniej korzystnej sytuacji w porównaniu z innymi pracownikami. Taka forma nierównego traktowania pracowników jest często niezamierzona. Przykładem pośredniej dyskryminacji jest na przykład wprowadzenie obowiązku pracy w niestandardowych godzinach, które negatywnie wpływają na pracowników z obowiązkami opiekuńczymi. Tego typu działania najczęściej dotykają kobiety i mogą być postrzegane jako dyskryminacja ze względu na płeć.
Nierówne traktowanie w pracy - przykłady dyskryminacji pracowników
Dyskryminacja pracowników może przyjmować różne formy. Jest to złożone zjawisko, u podstaw którego leżą stereotypy i uprzedzenia. Brak zrozumienia i świadomości różnorodności kulturowej, społecznej, religijnej i osobistej często skutkuje pogłębianiem się nierówności na rynku pracy, doprowadzając do bezpodstawnego zahamowania kariery wielu pracowników. Jakie są najczęstsze formy dyskryminacji?
Dyskryminacja rasowa, etniczna, narodowościowa - ksenofobia i rasizm w pracy wciąż żywy?
Rasizm na polskim rynku pracy, podobnie jak w wielu innych krajach Europy, jest problemem, który negatywnie wpływa rozwój kariery zawodowej wielu osób. Chociaż Polska jest krajem stosunkowo jednorodnym etnicznie, rosnąca liczba migrantów i pracowników z różnych części świata sprawia, że kwestie związane z różnorodnością etniczną i rasową stają się coraz bardziej aktualne.
Dyskryminacja ze względu na kolor skóry, pochodzenie etniczne lub narodowość bazują na fałszywych i stereotypowych założeniach. Często przejawia się w niewłaściwych i niepożądanych komentarzach, prowadzących do izolacji społecznej i poczucia wyobcowania. W skrajnych przypadkach dyskryminacja rasowa, etniczna i narodowościowa polega na odrzucaniu kandydatów do pracy, blokowania możliwości awansu pracownika lub nierównościach płacowych.
Dyskryminacja ze względu na wiek - jak ageizm hamuje rozwój kariery?
Wbrew pozorom dyskryminacja ze względu na wiek, określana jako ageizm (od angielskiego age, czyli wiek) nie dotyczy tylko dojrzałych pracowników. Ageizm opiera się na stereotypach i uprzedzeniach dotyczących osób w różnym wieku. Młodsi pracownicy, nawet jeśli posiadają wysokie kompetencje, mogą być gorzej opłacani ze względu na domniemany brak doświadczenia. Osoby w średnim wieku spotykają natomiast przeszkody na drodze do awansu, ponieważ często postrzega się je jako zachowawcze i mało elastyczne.
Dyskryminacja ze względu na płeć i luka płacowa w Polsce
Dyskryminacja płciowa na polskim rynku pracy objawia się na różne sposoby. W wielu środowiskach funkcjonują stereotypy, dzielące konkretne zawody na “damskie” i “męskie. Wynika to przede wszystkim z utrwalonych społecznie przekonań, dotyczących określonej kulturowo roli, jaką przypisuje się danej płci. Mimo że dyskryminacja ze względu na płeć, czyli seksizm, kojarzy się głównie z nierównościami, których doświadczają kobiety,należy jednak pamiętać, że problem ten dotyczy także mężczyzn. Skrajną formą dyskryminacji płciowej są niepożądane zachowania o charakterze seksualnym – molestowanie seksualne.
Jak seksizm w pracy wpływa na rozwój kariery kobiet?
Jednym z najbardziej widocznych i mierzalnych przejawów dyskryminacji płciowej jest różnica w wysokości wynagrodzeń kobiet i mężczyzn znajdujących się na tym samym szczeblu kariery. Dyskryminacja płacowa nazywana jest również luką płacową. W 2023 roku w Polsce luka płacowa wynosiła 4,3 proc., natomiast średnia luka płacowa w Unii Europejskiej utrzymuje się na poziomie 12,7 proc. Oznacza to, że w krajach UE kobiety zarabiają średnio o 12,7 proc mniej, niż mężczyźni zajmujący te same stanowiska.
Kobiety bardzo często zmagają się z nierównym traktowaniem w sektorach związanych z naukami ścisłymi, takich jak branża technologiczna, informatyczna, programowanie czy inżynieria, ale także w służbach mundurowych, ponieważ są one uważane za zawody typowo “męskie”. Mimo kompetencji i bogatego doświadczenia zawodowego kobiety są także pomijane w rekrutacji na stanowiska kierownicze, ze względu na krzywdzące przekonanie o ich wysokiej emocjonalności i przesadnej wrażliwości.
Dyskryminacja w zatrudnieniu mężczyzn ?
Dyskryminacja mężczyzn na rynku pracy dotyczy przede wszystkim przeszkód w rozwoju kariery w branżach uważanych za “kobiece” – związanych z opieką, wymagających empatii i skrupulatności. Nauczanie na poziomie przedszkolnym i wczesnoszkolnym, pielęgniarstwo, ale także prace administracyjne lub obsługa sekretariatu to stanowiska stereotypowo przypisywane kobietom, dlatego mężczyźni są często pomijani w procesach rekrutacyjnych. Nierówne traktowanie mężczyzn przejawia się także w trudnościach w uzyskaniu elastycznych godzin pracy ze względu na obowiązki rodzicielskie. Opieka nad dziećmi uznawana jest zazwyczaj za obowiązek kobiety.
Dyskryminacja ze względu na stan zdrowia lub niepełnosprawność
Ableizm (od angielskiego członu -able w określeniu disable – niepełnosprawny) to dyskryminacja, niechęć lub wrogie zachowania wobec osób z niepełnosprawnościami. Może dotyczyć także pracowników lub kandydatów do pracy dotkniętych chorobami przewlekłymi lub różnego rodzaju zaburzeniami – także psychicznymi. Najczęstszym przejawem dyskryminacji ze względu na niepełnosprawność jest nieprzystosowanie miejsca pracy do potrzeb osób z niepełnosprawnością ruchową. Brak podjazdu lub windy dla wózków, łazienek wyposażonych w uchwyty i poręcze, zbyt wąskie drzwi, a także nieodpowiedni rozkład pomieszczeń uniemożliwiających efektywną pracę i komfortowe wykonywanie podstawowych czynności.
Niepożądane zachowania i komentarze, dotyczące stanu zdrowia czy niepełnosprawności pracownika, tworzą wrogie środowisko pracy. Zauważa się nieproporcjonalne zwolnienia pracowników z niepełnosprawnościami lub chronicznymi schorzeniami podczas redukcji etatów lub restrukturyzacji firmy.
Ableizm opiera się na stereotypach o mniejszej efektywności osób z niepełnosprawnością lub przewlekłą chorobą. W rzeczywistości dzięki odpowiedniemu przystosowaniu miejsca i warunków pracy, zapewnieniu dostępnego parkingu, toalet i narzędzi, osoby korzystające z wózka, niskorosłe, głuche, niewidome, pracownicy z cukrzycą, epilepsją czy zaburzeniami psychicznymi mogą pracować bezpiecznie i równie efektywnie, co pracownicy bez niepełnosprawności i chorób przewlekłych.
Dyskryminacja religijna - nierówne traktowanie pracowników ze względu na wyznanie
W przeciwieństwie do cech fizycznych, wyznanie religijne nie jest zazwyczaj widoczne na pierwszy rzut oka. Informacji o wyznawanej religii lub filozofii nie umieszcza się również w dokumentach aplikacyjnych. Informacja o przekonaniach religijnych pracownika może ujawniać się poprzez określone elementy ubioru, praktyki, a także prywatne rozmowy między pracownikami. W Polsce wyznawcy Islamu, Judaizmu czy Hinduizmu stanowią mniejszości religijne, narażone na dyskryminację.
Dyskryminacja religijna w miejscu pracy może przejawiać się, chociażby poprzez restrykcyjny dress code, zakazujący noszenia tradycyjnych, religijnych elementów odzieży. Dla przykładu kobiety wyznające islam często zakrywają włosy chustą nazywaną hidżab, a mężczyźni będący wyznawcami sikhizm wyróżniają się bujną długą, wypielęgnowaną brodą i kolorowym turbanem, pod którym ukrywają długie włosy. W obu przypadkach zdjęcie tradycyjnego nakrycia głowy w miejscu publicznym jest zniewagą.
Jak zapobiegać dyskryminacji w miejscu pracy?
Zapobieganie dyskryminacji w miejscu pracy wymaga dogłębnego zrozumienia potrzeb, doświadczeń i praw przysługujących wszystkim pracownikom – również przedstawicielom różnorodnych mniejszości. Organizacje powinny rozpoznawać i szanować, a nawet promować różnorodność w środowisku pracy. Jakie praktyki pomogą pracodawcom stworzyć mechanizmy zapobiegające wszystkim formom dyskryminacji?
- Edukacja i szkolenie
Regularne szkolenia dla wszystkich pracowników, w tym kadry kierowniczej, mogą pomóc w budowaniu świadomości na temat różnorodności, uprzedzeń i dyskryminacji. Szkolenia powinny obejmować nie tylko informacje na temat prawnych aspektów dyskryminacji, ale również warsztaty dotyczące budowania empatii, rozumienia różnorodności i przeciwdziałania nieświadomym uprzedzeniom.
- Otwarta komunikacja
Zachęcanie do otwartej komunikacji i tworzenie bezpiecznego środowiska, w którym pracownicy mogą wyrażać swoje obawy i zgłaszać przypadki dyskryminacji, jest kluczowe dla wczesnego rozpoznawania i rozwiązywania problemów. Promowanie różnorodności i tolerancji pozwala budować pozytywne, przyjazne środowisko pracy.
- Dress code uwzględniający potrzeby różnych grup pracowników
Dress code w organizacjach tworzących tolerancyjne, inkluzywne środowisko pracy, pozwala łączyć elementy ubioru takie jak turban czy hidżab z typowo biznesowym strojem – garniturem, garsonką czy innym uniformem służbowym.
- Dostępność i udogodnienia dla osób z niepełnosprawnościami
Zapewnienie dostosowań dla osób z niepełnosprawnościami oraz akceptacja różnorodnych potrzeb życiowych pracowników to ważny aspekt zapobiegania dyskryminacji. Dostępne parkingi, łazienki i ergonomiczne stanowiska pracy zapewniają komfort i zwiększają efektywność pracowników.
- Polityka równości
Konsekwentne egzekwowanie polityki równości i zapobiegania dyskryminacji jest kluczowym elementem zapobiegania niesprawiedliwemu traktowaniu pracowników. Powinny one obejmować wytyczne dotyczące zachowania w miejscu pracy, procedury zgłaszania przypadków dyskryminacji i procesów dochodzeniowych. Polityka równości obejmuje jasne procedury awansu i zrównoważenie płac na poszczególnych szczeblach kariery.
- Przestrzeganie praw pracowniczych
Znajomość i przestrzeganie podstawowych praw pracowników skutecznie zapobiega przypadkom dyskryminacji ze względu na płeć, niepełnosprawność czy wiek. Dotyczy to między innymi norm czasu pracy dla osób z niepełnosprawnościami, okresu ochronnego przed emeryturą, elastycznego czasu pracy lub zabezpieczenia przed nieuzasadnionym zwolnieniem rodziców małych dzieci lub pracownic w ciąży.
Nierówne traktowanie w pracy - gdzie zgłosić przypadki dyskryminacji?
Jeśli dotyka Cię dyskryminacja płacowa, niesprawiedliwe traktowanie ze względu na wiek, czy też seksistowskie zachowanie współpracowników lub przełożonego, masz prawo zwrócić się o pomoc. Pierwszym krokiem jest zazwyczaj zgłoszenie problemu pracodawcy lub zawiadomienie działu zasobów ludzkich. W przypadku, gdy dyskryminacja zachodzi na najwyższych szczeblach organizacji i nie masz możliwości rozwiązania problemu nierównego traktowania poprzez kontakt z przełożonym, powinieneś zawiadomić o zaistniałej sytuacji odpowiednie organy.
- Państwowa Inspekcja Pracy (PIP)
Państwowa Inspekcja Pracy to główny organ, zajmujący się naruszeniami praw pracowniczych i przypadkami dyskryminacji. Inspektorzy pracy mogą przeprowadzić kontrolę miejsca pracy i dochodzenie w sprawie zgłoszenia, a także podjąć odpowiednie działania prewencyjne i informacyjne. Z PIP możesz skontaktować się telefonicznie lub za pośrednictwem skrzynki podawczej w portalu e-puap.
- Związki zawodowe
Jeżeli jesteś członkiem związku zawodowego, możesz zgłosić przypadek dyskryminacji swojemu przedstawicielowi związkowemu. Uzyskasz wówczas wsparcie i poradnictwo, a także pomóc w mediacji z pracodawcą.
- Wsparcie prawne dla osób doświadczających dyskryminacji
Istnieje wiele organizacji pozarządowych, zapewniających wsparcie i doradztwo prawne osobom doświadczającym lub zagrożonych dyskryminacją. Są to między innymi: Polskie Towarzystwo Prawa Antydyskryminacyjnego, Fundacja Centrum Praw Kobiet, Stowarzyszenie Kampania Przeciw Homofobii, Centrum Wielokulturowe w Warszawie oraz Stowarzyszenie Interwencji Prawnej. Nieodpłatne, poufne i bezpieczne porady prawne pozwolą Ci zrozumieć, jakie kroki możesz podjąć. Prawnicy działający w ramach tych organizacji mogą reprezentować Cię w sądzie pracy, a doświadczeni psychologowie zapewnią wsparcie w zakresie zdrowia psychicznego.
- Sąd pracy
W przypadku poważnych przejawów dyskryminacji w Twoim miejscu zatrudnienia, po konsultacji z prawnikiem i przygotowaniu odpowiednich dokumentów możesz wnieść pozew do sądu pracy. Po złożeniu pozwu rozpocznie się proces sądowy, który może obejmować etapy takie jak wymiana pism procesowych, przesłuchania świadków, analiza dowodów i inne procedury prawne. Po zakończeniu rozprawy sąd wyda wyrok – możesz wówczas otrzymać zadośćuczynienie. Jeśli wyrok będzie niekorzystny, masz prawo do złożenia odwołania do sądu wyższej instancji.
Walka z dyskryminacją jest procesem długotrwałym, a często także obciążającym psychicznie. Warto jednak pamiętać, że jest to ważny krok w dochodzeniu sprawiedliwości i przeciwdziałaniu dyskryminacji w miejscu pracy. Ma on realny wpływ na przyszłe praktyki zatrudnienia w ramach organizacji i przyczynia się do zwiększenia świadomości społecznej.
Chcesz CV, które pomoże znaleźć Ci prace?
Przeczytaj też inne nasze publikacje:
- Umowa o pracę – co to jest? Jakie korzyści daje? + aktualny wzór
- Baby boomers na rynku pracy – jakim pracownikiem jest boomer?
- Wypalenie Zawodowe – przyczyny, objawy, skutki i sposoby przeciwdziałania
- Jak napisać list motywacyjny bez doświadczenia? Praktyczne porady i wzory dla konkretnych branż
- Pracoholizm – kiedy praca staje się uzależnieniem – objawy i skutki pracoholizmu
- Jak stworzyć kreatywne CV i wyróżnić się w oczach rekrutera?
- Przykładowe CV
- Millenialsi na rynku pracy – jakimi pracownikami jest pokolenie Y?
- Alfabetyczna lista zawodów – jakie zawody możesz wykonywać w Polsce?
- Szablony CV
- Wzory CV
