Emerytura to wypłacane cyklicznie świadczenie pieniężne, mające zapewnić bezpieczeństwo finansowe osobom, które osiągnęły określony wiek i zakończyły karierę zawodową. Historia systemu emerytalnego w Polsce sięga początków XX wieku, jednak najistotniejsze reformy zostały przeprowadzone w latach 90-tych i w roku 2013. Na jakich zasadach funkcjonuje dzisiaj emerytura w Polsce i jakie zmiany w najbliższym czasie planuje wprowadzić rząd?
Przeczytaj również: Baby boomers na rynku pracy – jakim pracownikiem jest boomer?
Wszystko, co musisz wiedzieć o emeryturze w Polsce:
- Co to jest emerytura? Krótka historia systemu emerytalnego
- Wszystko o emeryturach w Polsce – kluczowe reformy i prawa emerytalne
- Od kiedy przysługuje Ci emerytura? Wiek emerytalny w Polsce
- Jak obliczyć wysokość emerytury?
- Minimalna emerytura – ile wynosi?
- Prawa emerytalne – jakie przywileje przysługują emerytom?
Chcesz CV, które pomoże znaleźć Ci prace?
Co to jest emerytura? Krótka historia systemu emerytalnego
Słowo emerytura pochodzi od łacińskiego czasownika emerere, oznaczającego “zasłużyć”. W dawnych czasach opieka nad osobami starszymi, które nie mogły kontynuować pracy zarobkowej, spoczywała głównie na rodzinach i lokalnych społecznościach. Przed wprowadzeniem zorganizowanych systemów emerytalnych dobrostan seniorów zależał od indywidualnych okoliczności i nie był w żaden sposób zabezpieczony przepisami prawa. Wiele starszych osób, po wielu latach ciężkiej pracy żyło w ubóstwie, nie będąc w stanie zaspokoić swoich podstawowych potrzeb.
Po raz pierwszy ustawowe zabezpieczenie finansowe dla starzejących się pracowników, którzy tracili zdolność do pracy, zostało wprowadzone w Niemczech przez kanclerza Otto von Bismarcka w 1889 roku. W Polsce pierwsze regulacje prawne dotyczące emerytur dla pracowników przemysłowych pojawiły się w 1919 roku, jednak system ten był ograniczony i nie obejmował wszystkich grup zawodowych. Dopiero po II wojnie światowej, w 1946 roku, został utworzony jednolity system emerytalny, dając podwaliny funkcjonującej obecnie emeryturze.
Ponieważ emerytura przysługuje osobom, które osiągnęły określony wiek, przez wiele lat nazywana była w Polsce rentą starczą. Współcześnie emerytura to comiesięczne świadczenie finansowe, wypłacane osobom, które osiągnęły ustalony przez prawo wiek emerytalny lub spełniły konkretne kryteria, umożliwiające im zakończenie aktywności zawodowej. Jest to forma zabezpieczenia społecznego, mająca na celu zapewnienie seniorom stabilności finansowej i godziwych warunków życia.
Polski system emerytalno-rentowy obejmuje kilka odrębnych, funkcjonujących równolegle i na osobnych zasadach mechanizmów zabezpieczenia społecznego. Podobnie jak w wielu innych krajach europejskich, w Polsce system emerytalny opiera się na trzech filarach. Każdy z nich ma inną strukturę i cel.
Emerytura w Polsce - struktura trzech filarów
Reforma prawna z 1999 roku wprowadziła przepisy dotyczące podziału zabezpieczenia emerytalnego na trzy filary:
- I filar – obowiązkowy system repartycyjny zarządzany przez ZUS
Pierwszy filar emerytalny opiera się na obowiązkowych składkach emerytalnych. Każdego miesiąca składki są odciągane z Twojej pensji i trafiają na konto ZUS, zasilając wspólną pulę. Zebrane w ten sposób fundusze wykorzystywane bezpośrednio do wypłacenia bieżących emerytur. Wysokość składki emerytalnej to obecnie 19,52 proc. Twojego wynagrodzenia brutto. System repartycyjny polega na międzypokoleniowej współpracy. Pracująca część społeczeństwa zapewnia zabezpieczenie finansowe dla osób, którym w danym momencie przysługuje świadczenie emerytalne. W zamian za to gdy dzisiejsi pracownicy osiągną odpowiedni wiek, ich emerytura zostanie wypłacona ze środków, gromadzonych przez następne, młodsze pokolenie. Każdy pracownik posiada indywidualne konto ZUS, na którym rejestrowana jest wartość zgromadzonych funduszy. Ta kwota każdego roku jest waloryzowana o ustalany przez GUS, realny wzrost cen. Wysokość przyszłej emerytury pracownika zależy od sumy zwaloryzowanych składek. Zgromadzona na koncie ZUS kwota nie podlega dziedziczeniu.
- II filar – kapitałowy system emerytalny OFE
W latach 1999-2014 obowiązkowe składki w ramach II filaru odprowadzane były do Otwartych Funduszy Emerytalnych (OFE). Reforma z 2014 roku pozwoliła zdecydować, czy składki emerytalne dalej mają być przekazywane w całości na subkonto ZUS, czy też częściowo (2,92 proc.) zapisać je na koncie OFE. Składki emerytalne Odprowadzane do OFE są inwestowane na rynku finansowym, a wysokość przyszłej emerytury zależy od wyników tych inwestycji. Składki wpłacane do ZUS nie są inwestowane, ale są waloryzowane, tak samo jak w przypadku I filaru.
Otwarte Fundusze Emerytalne są zarządzane przez instytucje prywatne, czyli Powszechne Towarzystwa Emerytalne (PTE). W ramach tzw. suwaka bezpieczeństwa 10 lat przed osiągnięciem wieku emerytalnego wszystkie fundusze zgromadzone na OFE zostają stopniowo przenoszone do Funduszu Ubezpieczeń Społecznych i ewidencjonowane na subkoncie ZUS. Środki zgromadzone w ramach II filaru emerytalnego są dziedziczne i mogą być wypłacone osobom uposażonym.
- III filar – dobrowolne programy emerytalne IKE i IKZE
Trzeci filar emerytalny jest dobrowolną formą oszczędzania na przyszłą emeryturę. Opiera się on na dobrowolnych formach gromadzenia środków w za pośrednictwem firm ubezpieczeniowych, banków czy funduszów inwestycyjnych. Umożliwia gromadzenie dodatkowych środków poprzez instrumenty finansowe takie jak:
- Indywidualne Konta Emerytalne (IKE),
- Indywidualne Konta Zabezpieczenia Emerytalnego (IKZE),
- Pracownicze Programy Emerytalne (PPE),
- Pracownicze Plany Kapitałowe (PPK).
Emerytura a III filar - czym jest IKE, IKZE, PPK i PPE?
Indywidualne Konta Emerytalne (IKE) to instrumenty oszczędnościowe z limitem rocznych wpłat. Zyski z inwestycji są zwolnione z podatku od zysków kapitałowych, co zwiększa efektywność oszczędzania środków na przyszłą emeryturę. Fundusze zgromadzone na IKE mogą być inwestowane w różne produkty finansowe, a w przypadku śmierci właściciela konta, środki te podlegają dziedziczeniu bez obciążenia podatkowego. IKE może być założone w bankach, towarzystwach funduszy inwestycyjnych lub innych instytucjach finansowych.
Indywidualne Konta Zabezpieczenia Emerytalnego (IKZE) to kolejne, dobrowolne narzędzie oszczędnościowe, które umożliwia gromadzenie środków na poczet przyszłej emerytury, oferując korzyści podatkowe. Oszczędzanie w IKZE umożliwia odliczenie wpłat od podstawy opodatkowania, co skutkuje obniżeniem rocznego podatku dochodowego. W 2023 roku maksymalny limit wpłat na IKZE wynosił 8 322 zł. Środki z IKZE można wypłacić po osiągnięciu 65. roku życia, a jeśli wpłaty były dokonywane przez co najmniej 5 lat, wypłata podlega jedynie 10 proc. podatkowi dochodowemu.
Pracownicze Programy Emerytalne (PPE) to programy oszczędnościowe, do których mogą przystępować pracownicy zatrudnieni na umowę o pracę, którzy nie ukończyli 70. roku życia, niezależnie od wymiaru godzin. Pracodawcy finansują podstawową składkę, której wielkość ustalają, jednak nie może ona przekraczać 7 proc. wynagrodzenia. Pracownicy mogą dobrowolnie opłacać składkę dodatkową, która nie może przekroczyć 4,5-krotności przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia. Wypłata zgromadzonych środków możliwa jest po złożeniu wniosku, osiągnięciu określonego wieku i uzyskaniu prawa do emerytury. Działania organów prowadzących PPE znajdują się pod ścisłą kontrolą Komisji Nadzoru Finansowego.
Pracownicze Plany Kapitałowe (PPK) to system oszczędzania na emeryturę, w którym wpłaty dokonują zarówno pracownik, jak i pracodawca. Uczestnictwo w PPK jest początkowo automatyczne, ale pracownik ma możliwość rezygnacji. Pracownik zazwyczaj wpłaca 2 proc. swojego wynagrodzenia, a pracodawca dokłada 1,5 proc. Istnieje również możliwość zwiększenia składek. Środki zgromadzone w ramach PPK mogą być wypłacone po osiągnięciu 60. roku życia. Możesz także skorzystać ze środków z PPK wcześniej, jednak wówczas kwota zostanie pomniejszona o dopłaty pochodzące ze środków publicznych, proc. środków pochodzących z wpłat pracodawcy oraz 19 proc. podatek od zysków kapitałowych.
Od kiedy przysługuje Ci emerytura? Wiek emerytalny w Polsce
Obowiązujący na rok 2024 wiek emerytalny to 60 lat dla kobiet i 65 lat dla mężczyzn. Wiek ten określa, kiedy osoba może zacząć otrzymywać świadczenia emerytalne z ZUS. Wcześniejsze emerytury pomostowe przysługują osobom, które pracowały w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze. Do grup uprawnionych należą między innymi górnicy, którzy muszą mieć udokumentowany staż pracy 20 lat dla kobiet i 25 lat dla mężczyzn, z czego co najmniej pięć lat pod ziemią.
Służby mundurowe, takie jak policjanci, strażacy, czy żołnierze, mogą przejść na wcześniejszą emeryturę po 25 latach służby. Dla sędziów i prokuratorów wymagane jest co najmniej 25 lat pracy i ukończenie 55 lat (dla kobiet) lub 30 lat pracy i 60 lat (dla mężczyzn). Dziennikarze również mogą kwalifikować się do wcześniejszej emerytury po 15 latach pracy w zawodzie i osiągnięciu odpowiedniego wieku.
Chcesz CV, które pomoże znaleźć Ci prace?
Jak obliczyć wysokość emerytury?
Aby obliczyć wysokość przysługującej pracownikowi emerytury, należy podzielić zebrany kapitał przez średni czas trwania dalszego życia, liczonego w miesiącach, od czasu przejścia na emeryturę. Samodzielne obliczenie wysokości przyszłej emerytury nie należy do najłatwiejszych zadań. Na szczęście przyszły emeryt może skorzystać ze specjalnego kalkulatora, dostępnego na stronie ZUS. Jak to zrobić?
- Wiek, płeć i deklarowany wiek przejścia na emeryturę w latach i miesiącach.
- Rok rozpoczęcia pracy i obecne miesięczne wynagrodzenie brutto.
- Zwaloryzowany kapitał początkowy, czyli sumę obliczaną na podstawie zarobków pracownika do 31 grudnia 1998 roku. Do obliczenia kapitału początkowego wykorzystuje się średnie wynagrodzenie i składki opłacone w tym okresie.
- Zwaloryzowanych kapitał składkowy, obejmujący wszystkie składki na ubezpieczenie emerytalne wpłacone lub naliczone na konto ubezpieczonego od 1 stycznia 1999 roku do miesiąca poprzedzającego miesiąc planowanego przejścia na emeryturę.
- Zwaloryzowane środki zgromadzone na subkoncie ZUS, dotyczące jedynie członków OFE.
Informacje o zgromadzonym kapitale początkowym, składkowym i środkach na subkoncie ZUS sprawdzisz za pośrednictwem profilu na Platformie Usług Elektronicznych (PUE ZUS). Należy podkreślić, że kalkulator pozwala określić jedynie prognozowaną kwotę brutto przyszłej emerytury. Rzeczywistą wysokość emerytury można poznać dopiero w momencie złożenia wniosku o emeryturę i po dokonaniu przez ZUS wszystkich niezbędnych obliczeń.
Minimalna emerytura - ile wynosi?
Minimalna emerytura została wprowadzona w Polsce jako element systemu zabezpieczenia społecznego, mający na celu zapewnienie podstawowego poziomu środków do życia osobom, które osiągnęły wiek emerytalny. Jest to świadczenie gwarantowane przez państwo, mające zapobiegać problemowi ubóstwa wśród seniorów. Wartość minimalnej emerytury jest regularnie waloryzowana, czyli dostosowywana do zmian w gospodarce, wzrostu cen i kosztów życia. Od 1 marca 2023 roku minimalna emerytura w Polsce wynosi 1588,44 zł brutto, co po odliczeniu podatków i składek daje około 1445 zł netto.
Prawa emerytalne - jakie przywileje przysługują emerytom?
Emerytom w Polsce przysługuje szereg przywilejów, mających podnieść jakość życia i wesprzeć bezpieczeństwo finansowe po zakończeniu kariery zawodowej. Osoby, które uzyskały prawo do emerytury lub renty automatycznie otrzymują legitymację ZUS. Uprawnia ona do korzystania z ulg, zniżek i przywilejów, takich jak:
Emerytura a ulga na przejazdy pociągami
Osoby po 60. roku życia, posiadające legitymację ZUS, dwa razy w roku mogą skorzystać z przejazdów pociągami osobowymi, ekspresowymi i pośpiesznymi ze zniżką 37 proc. Dodatkowo PKP Intercity oferuje stałą ulgę “Bilet dla seniora”. Każdej osobie po 60. roku życia przysługuje 30 proc. zniżka na przejazdy wszystkimi pociągami spółki PKP IC, zarówno w drugiej, jak i w pierwszej klasie.
Prawo do emerytury a zniżki w komunikacji miejskiej
Decyzja o przyznaniu emerytom prawa do tańszych lub darmowych przejazdów komunikacją miejską zależy od władz miejskich i regionalnych. W Poznaniu, Gdyni, Gdańsku, Katowicach i Warszawie status emeryta lub rencisty uprawnia do 50 proc. zniżki na przejazdy tramwajami i autobusami. Osoby po 70. roku życia podróżują komunikacją za darmo.
Poznaniakom z legitymacją ZUS dedykowany jest tzw. Bilet Seniora, którego roczny koszt to jedynie 90 zł. We Wrocławiu bezpłatne przejazdy przysługują osobom po 65. roku życia. Szczegółowe informacje o ulgach na przejazdy komunikacją miejską znajdują się na stronach internetowych poszczególnych miast lub gmin.
Prawa emerytalne to jakże bezpłatne leki
Każda osoba powyżej 65. roku życia zyskuje prawo do darmowych leków i środków spożywczych specjalnego przeznaczenia żywieniowego, znajdujących się w wykazie ogłaszanym przez ministra zdrowia. Lista obejmuje między innymi leki stosowane w chorobach kardiologicznych, urologicznych i reumatologicznych. Pełen wykaz refundowanych leków znajduje się na stronie Ministerstwa Zdrowia.
Chcesz CV, które pomoże znaleźć Ci prace?
Koniecznie przeczytaj inne nasze publikacje:
- Jak radzić sobie ze stresem w pracy? Skuteczne sposoby na łagodzenie objawów stresu
- Mocne i słabe strony pracownika – jak przedstawić swoje zalety i wady na rozmowie kwalifikacyjnej?
- Urlopy pracownicze – jakie są rodzaje urlopów, ile dni urlopu przysługuje pracownikowi?
- Praca przez internet – jak zacząć zarabiać przez internet?
- Przebranżowienie i przekwalifikowanie – jak się przekwalifikować i zmienić branżę?
- Zdjęcie do CV – czy w CV musi być zdjęcie? Jak powinno wyglądać profesjonalne zdjęcie do CV?
- Wzory CV
- Gdzie szukać pracy? Najlepsze metody efektywnego poszukiwania pracy i polecane portale z ogłoszeniami
- Przykładowe CV
- Szablony CV
