Nepotyzm, inaczej kumoterstwo, kolesiostwo, chody, koligacje, to zjawisko istniejące już w średniowieczu. Stanowi formę nadużycia władzy, polegającą na faworyzowaniu krewnych w procesie obsadzania stanowisk w przedsiębiorstwach i organizacjach. Poznaj najgłośniejsze przykłady nepotyzmu w historii, dowiedz się, czym różni się nepotyzm od kumoterstwa i czy obsadzanie stanowisk rodziną jest przestępstwem.
Przeczytaj również: Dyskryminacja w miejscu pracy – definicja, przykłady nierównego traktowania pracowników
Z tego artykułu dowiesz się:
Chcesz CV, które pomoże znaleźć Ci prace?
Nepotyzm - co to? Definicja, historia pojęcia, przykłady
Nepotyzm to zjawisko polegające na nadużywaniu władzy, wynikającej z zajmowanego stanowiska. Przejawia się faworyzowaniem członków rodziny i przyznawaniem im, często niezasłużonych, stanowisk pracy lub przywilejów.
Termin nepotyzm pochodzi od włoskiego słowa nepotismo, które z kolei wywodzi się od łacińskiego nepos, oznaczającego „wnuka” lub „siostrzeńca”. Określenie to powstało w XVII wieku. Odnosiło się ono do powszechnej wśród ówczesnych papieży praktyki, którzy mimo złożenia ślubów czystości, wynosili swoich krewnych do godności kardynalskiej lub książęcej, w celu utrzymania wpływów i gromadzenia majątku pochodzącego ze środków publicznych.
Najbardziej znane przykłady nepotyzmu
Przykłady nepotyzmu znane były już w epoce renesansu. Jednym z najbardziej znanych przypadków jest papież Aleksander VI, który sam otrzymał godność kardynała od stryja, papieża Kaliksta III. Aleksander VI podniósł do godności kardynała brata swojej kochanki, Alessandra Farnese, który w 1534 roku również został obrany papieżem i mianował kardynałami swoich siostrzeńców.
W kontekście współczesnego rynku pracy nepotyzm jest widoczny w różnych sektorach, od polityki i biznesu po rozrywkę i sport. Osoby zajmujące wysokie stanowiska zatrudniają lub wyróżniają swoich krewnych i przyjaciół, pomijając innych, bardziej wykwalifikowanych kandydatów. Nepotyzm jest powszechnie krytykowany za promowanie niekompetencji, ograniczanie równości szans i podważanie zaufania do instytucji.
Mimo to stanowi on wciąż zjawisko powszechne. W 2002 roku gubernator Alaski, Frank Murkowski, wyznaczył swą córkę Lisę Murkowski na zajmowany przez siebie wcześniej fotel senatora. Natomiast w roku 2017 Donald Trump mianował swoją córkę Ivankę oraz jej męża Jareda Cushnera swoimi doradcami w Białym Domu.
Na początku 2010 roku spopularyzowany został termin nepo babys, odnoszący się do dzieci gwiazd, które sukces w show-biznesie zawdzięczają wsparciu rodziców. Jednym z najbardziej znanych nepo babys jest obecnie modelka i osobowość medialna Hailey Bieber, która swoją karierę zbudowała dzięki wpływom sławnego stryja – Aleca Baldwina.
Kumoterstwo a nepotyzm
Na czym polega kumoterstwo i czym różni się od nepotyzmu? Według definicji Słownika Języka Polskiego kumoterstwo to wzajemne popieranie się ludzi związanych pokrewieństwem, zażyłością lub przynależnością do określonej grupy. Nepotyzm i kumoterstwo to zjawiska pokrewne. Kumoterstwo oprócz więzi rodzinnych uwzględnia również powiązania towarzyskie. Polega na nieuczciwym wspieraniu i promowaniu znajomych i przyjaciół, przyjmowaniu nowych pracowników, przyznawaniu awansów czy nierówne traktowanie podwładnych ze względu na osobiste relacje. Potoczne określenie kumoterstwa to tzw. kolesiostwo.
Nepotyzm w pracy - jak go rozpoznać?
Nepotyzm może przybierać różne formy i manifestować się na wiele sposobów, w zależności od kultury organizacyjnej, polityki danej firmy oraz postaw osób na stanowiskach kierowniczych. Jak nepotyzm może wyglądać w praktyce?
- Zatrudnianie członków rodziny na kluczowych stanowiskach
Jedną z najbardziej powszechnych form nepotyzmu jest obsadzanie wysokich stanowisk członkami rodziny właścicieli lub kierownictwa danego przedsiębiorstwa, niezależnie od ich kwalifikacji i doświadczenia.
- Awansowanie krewnych z pominięciem bardziej kwalifikowanych pracowników
Nepotyzm lub kumoterstwo w pracy może wiązać się z awansowaniem członków rodziny na wyższe stanowiska i jednoczesnym pomijaniu bardziej doświadczonych i kompetentnych pracowników.
- Przyznawanie specjalnych przywilejów
Członkowie rodziny często korzystają ze specjalnych przywilejów, takich jak elastyczne godziny pracy, wyższe wynagrodzenia czy lepsze warunki pracy, które nie są dostępne dla innych pracowników.
- Ochrona przed konsekwencjami niewystarczającej wydajności
Krewni mogą być traktowani łagodniej w przypadku niewystarczającej wydajności, w porównaniu do innych pracowników, którzy za podobne sytuacje ponoszą poważne konsekwencje.
- Tworzenie fikcyjnych stanowisk
W niektórych przypadkach nepotyzm polega na tworzeniu dla członków rodziny nowych, fikcyjnych stanowisk, tylko po to, aby mogli oni otrzymywać wynagrodzenie.
Z czego wynika nepotyzm? Jakie są skutki nepotyzmu w pracy?
Ludzie mają naturalną tendencję do otaczania się bliskimi i zaufanymi osobami. Chociaż z punktu widzenia osoby, która decyduje się na obsadzanie stanowisk rodziną, z pominięciem oficjalnych dróg, konkursów i otwartych rekrutacji, takie zachowanie może wydawać się korzystne, często prowadzi do negatywnych konsekwencji na poziomie organizacyjnym. Nepotyzm prowadzi przede wszystkim do zmniejszenia zaufania pracowników do pracodawcy, spadku produktywności i efektywności oraz utraty potencjalnych wykwalifikowanych pracowników, którzy są odrzucani na rzecz krewnych i znajomych.
Zjawisko nepotyzmu wiąże się z dyskryminacją pracowników i może sprzyjać mobbingowi. Frustracja, wywołana brakiem poczucia sprawiedliwości prowadzi do konfliktów między pracownikami. Faworyzowanie krewnych rodzi plotki i problemy z komunikacją wewnątrz organizacji. Długoterminowo nepotyzm wpływa na reputację firmy, co może skutkować utratą klientów i partnerów biznesowych.
W krajach Trzeciego Świata nepotyzm kształtuje całe struktury polityczne, gospodarcze i społeczne. Prowadzi do koncentracji władzy w rękach wąskich grup, przyczynia się do korupcji, defraudacji i zahamowania rozwoju ekonomicznego państwa. Nepotyzm na poziomie najwyższych szczebli władzy zagraża demokracji i rodzi nierówności społeczne.
Czy nepotyzm jest karany?
W świetle polskiego prawa nepotyzm nie stanowi przestępstwa. Istnieją jednak pewne regulacje, mające na celu zapobieganie nepotyzmowi i promowanie transparentności oraz równości w procesach rekrutacji i awansów. Przepisy prawa zakazują obsadzania krewnych na stanowiskach bezpośrednio podlegających konkretnej osobie. Dotyczy to jednak wyłącznie administracji publicznej. Ustawodawca nie przewiduje jednak żadnych kar za zatrudnianie członków własnej rodziny w ramach instytucji służby cywilnej. Art. 50. ustawy z dnia 24 sierpnia 2006 r. o służbie cywilnej określa, że:
W służbie publicznej nie może powstać stosunek podległości służbowej między małżonkami oraz osobami pozostającymi ze sobą w stosunku pokrewieństwa do drugiego stopnia włącznie lub powinowactwa pierwszego stopnia oraz w stosunku przysposobienia, opieki lub kurateli.
Bezpośrednia podległość służbowa oznacza sytuację, w której pracodawca ma uprawnienia do bezpośredniego wydawania poleceń, oceniania pracy podwładnego oraz wpływania na jego rozwój zawodowy i możliwości awansu. W takiej zależności nie mogą pozostawać małżonkowie, osoby spokrewnione i pozostające ze sobą w stosunku powinowactwa pierwszego stopnia, czyli rodzice małżonka. Specjaliści w zakresie prawa i administracji zauważają jednak, że z powodu braku sankcji za złamanie przepisu, w wielu przypadkach stanowi on martwe prawo, a w wielu instytucjach państwowych nepotyzm wciąż jest powszechny.
Nepotyzm w Polsce - obsadzanie stanowisk rodziną w urzędach?
W 2010 roku Najwyższa Izba Kontroli ujawniła wyniki kontroli przeprowadzonej w 45 jednostkach samorządu terytorialnego. Aż w 75 proc. urzędów wykryto nieprawidłowości w procesie prowadzenia naboru. Przykłady nepotyzmu przedstawione przez NIK obejmowały nierówne traktowanie kandydatów oraz obchodzenie konkursów. Komisja rekrutacyjna obniżała punktacje kandydatom spełniającym wszystkie wymagania formalne i przyznawały dodatkowe punkty swoim krewnym i znajomym, którzy w uczciwym konkursie nie byliby dopuszczeni do kolejnego etapu. Zdarzały się również przypadki zatrudniania wybranych osób z całkowitym pominięciem konkursu.
Nepotyzm jest niekaralną formą korupcji. Chociaż korupcja, czyli nadużycie stanowiska publicznego w celu uzyskania własnych korzyści, jest przestępstwem ściganym z urzędu i podlega karze, nepotyzm i kumoterstwo nie są karalne. Określa się je jako konflikt interesów, któremu zapobiegać mają różnego rodzaju zabezpieczenia prawne. W rzeczywistości ze względu na nieścisłości w treści ustaw wiele osób wciąż korzysta z różnego rodzaju furtek prawnych i obchodzi przepisy.
Korupcja przy obsadzaniu stanowisk często występuje w ramach tzw. korupcji układowej. W takim przypadku urzędnik, zdobył wykształcenie dzięki poświęceniu rodziny, odwdzięcza się bliskim, zatrudniając ich w administracji państwowej czy samorządowej. Socjolog Stanisław Andreski wskazuje, że w takiej sytuacji urzędnik, który stosuje nepotyzm, nie czuje żadnych wyrzutów sumienia, ponieważ wszyscy, którzy mogą, postępują tak samo jak on i nikt się nie obwinia.
Trzeba jednak podkreślić, że raport NIK pochodzi sprzed prawie 15 lat. Publikacje Anderskiego powstawały natomiast w latach 90-tych – od tego czasu sytuacja społeczna uległa znacznej zmianie. Chociaż nepotyzm w Polsce nie zniknął i nadal spotykany jest w sektorze prywatnym, korporacjach oraz na wyższych szczeblach władzy, „załatwianie pracy rodzinie” w urzędach i innych instytucjach służby cywilnej jest dzisiaj dużo rzadziej spotykane.
Gdzie zgłosić nepotyzm?
Jeśli podejrzewasz, że w Twoim miejscu pracy występuje nepotyzm, możesz zgłosić tę kwestię do odpowiednich organów, w zależności od kontekstu i charakteru naruszenia. W przypadku sektora publicznego zgłoszenia można kierować do organów nadzorujących, takich jak Najwyższa Izba Kontroli lub Biuro Ochrony Konkurencji i Konsumentów. W sektorze prywatnym sprawa może być trudniejsza. Pracownicy prywatnych przedsiębiorstw i organizacji mają możliwość zwrócenia się do Państwowej Inspekcji Pracy lub innych organów nadzorujących prawa pracownicze. W niektórych przypadkach, gdy nepotyzm wiąże się z korupcją, warto również rozważyć kontakt z organami ścigania – policją i prokuraturą.
Chcesz CV, które pomoże znaleźć Ci prace?
Przeczytaj inne nasze artykuły:
- Emerytura – wszystko, co musisz wiedzieć o systemie emerytalnym w Polsce
- Networking – jak skutecznie budować sieć kontaktów biznesowych?
- Umowa o pracę – co to jest? Jakie korzyści daje? + aktualny wzór
- Przykładowe CV
- Pokolenie X na rynku pracy
- Barista – jak zostać baristą? + wzór CV i listu motywacyjnego
- Szablony CV
- Wzory CV
- Jak stworzyć kreatywne CV i wyróżnić się w oczach rekrutera?
- Praca przez internet – jak zacząć zarabiać przez internet?
